Mantar yetiştiriciliği, doğada doğal olarak kendiliğinden yetişen mantar türlerinden bazılarını gıda veya tıbbi amaçlar için kültür ortamında yetiştirme işlemidir. Mantar yetiştiriciliği, kapalı ve açık alanda çeşitli teknikler kullanılarak yapılabilir.
Hem açık havada doğal yollarla hem de kapalı alanlarda mantar yetiştiriciliği, mantarların gelişme ve büyüme koşullarının tam olarak kontrol edilmesi ile sağlanabilir. Dolayısıyla mantar yetiştiriciliği sıcaklık, pH, ışık, nem, karbondioksit (CO2), nem ve oksijen oranı gibi çeşitli faktörlerden etkilenen karmaşık bir süreçtir.
Mantar yetiştirme sürecinin her aşamasında, bulaşıcı hastalıkları önlemek ve mahsul büyümesinin devam etmesi için çevre koşullarının dikkatli bir şekilde kontrol altında tutulması gerekir.
Mantar Gelişimini Neler Etkiler?
Hangi tür olursa olsun doğada kendi başına yetişebilen bir mantar türünü ancak doğadaki koşulları ile aynı koşullarını sağlayarak yetiştirmek mümkündür. Bu nedenle mantarların doğadaki yaşam koşullarını iyi anlamak gerekir.
Her mantar cinsi içi farklı değerler görülse de tüm mantarlar için başta sıcaklık, nem ve ışık olmak üzere yedi farklı etkenden bahsetmek mümkündür. Bunları şöyle açıklayabiliriz;
Sıcaklık
Mantar yetiştiriciliğinde sıcaklık, mantarların büyümesini, gelişmesini ve verimini etkileyen önemli faktörlerden biridir. Genel olarak birçok mantar türü için ideal büyüme sıcaklığı 10-25 °C arasındadır. Ancak mantar gelişiminde her evre farklı bir sıcaklık aralığında gerçekleşir. Örneğin istiridye mantarı türleri için kuluçka dönemi 25-30 derece arası sıcaklıkta başlar. Ancak hasat dönemi sıcaklığın 15-20 °C arasında olması gereklidir.
Her mantar türüne göre değişen bu sıcaklıkların dışındaki sıcaklıklar mantarların büyümesini ve verimini etkileyebilir. Bu nedenle yetiştirdiğiniz mantar için daima her dönem için en uygun sıcaklığı kontrol edin.
Yüksek sıcaklıklar genellikle mantar kompostunun kurumasına neden olur ve bu da zayıf mantar gelişimine yol açabilir. Bununla birlikte, düşük sıcaklıklar kompostun çok ıslanmasına neden olabilir. Bu durum küf ve diğer mikroorganizmaların büyümesine yol açarak çeşitli kompost hastalıkları oluşumuna neden olabilir.
Benzer şekilde normalden daha yüksek sıcaklıklar bazı mantar türlerinde sapların uzamasına ve mantarın kurumasına neden olabilir. Ayrıca mantar renginin de sıcaklığa göre değiştiğini bilmek de önemlidir.
Örneğin istiridye mantarı türleri düşük sıcaklıklarda (10-15 °C) yetiştirildiğinde açık kahverengi görünür, ancak sıcaklık 20-25 °C’ye çıktığında sarı/açık beyaz bir renge dönüşür. 15-20 °C arasındaki sıcaklıklarda ise açık gri ideal renk alır.
Tavsiye Yazı: İstiridye Mantarı Yetiştirme Rehberi
Mantar odanızdaki sıcaklığı kontrol etmek için en iyi araç bir sıcaklık sensörüdür veya el ile kullanılan çeşitli termometrelerdir. Bu tür cihazların kullanımı son derece kolaydır ve mantarlarınızın sağlıklı bir ortamda büyümesini sağlamak için size doğru ve güvenilir sonuçlar sunar.
pH
pH, bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini tarif eden ve 0-14 arasında değer alabilen bir kimyasal ölçü birimidir. Çoğu mantar türü nötr pH aralığına yani 7,0 değerine yakın bir yerde en iyi şekilde büyür.
Mantar gelişimi ve misel kolonizasyonu için optimum değerler her mantar türüne göre farklı olsa da pH 5,5 ila 7,5 arasındadır. Mantar kompostunun pH değeri mantarların büyümesini ve verimini etkiler. PH’ın çok düşük veya çok yüksek olması mantarlarınızın gelişimini etkileyebilir.
Örneğin, düşük pH seviyeleri kompostun asidik hale gelmesine neden olarak mantar gelişiminin azalmasına neden olabilir. Öte yandan, yüksek pH, alt tabakanın alkalin hale gelmesine ve dolayısıyla küf oluşumuna ve mantarlarınızı kaplayan diğer mikroorganizmaların artmasına neden olabilir.
Sıcaklık, ışık ve nem gibi faktörlerin uygun olduğu birçok mantar üretim süreci, hatalı pH değerleri nedeniyle verimsiz sonuçlar vermektedir. Bu nedenle doğru pH değerlerinin sağlanması ve korunması mantar gelişimi ve verimi açısından çok önemlidir.
Mantar yetiştirirken pH’ı kontrol etmek için kağıt pH şeritleri yerine bir pH metre tercih edilmelidir. Bir pH metre ile düzenli olarak ölçümler yaparak gerektiğinde ayarlamalar yapabilirsiniz.
Işık
Bitkilerden farklı olarak mantarlar fotosentez için ışığa ihtiyaç duymazlar. Bununla birlikte ışık, mantarların büyümesini ve verimini etkiler. Yetersiz aydınlatma koşulları, mantarların ince gövdeli ve küçük şapkalı olmasına neden olabilir.
Mantarlar genellikle ormanların gölgeli alanlarında yetiştikleri için büyümek için ışığa ihtiyaç duymazlar. Ancak mantarların gövdelerinin gelişmesi için ışığın varlığı çok önemlidir. Bu ışığın loş olması ve günde yalnızca birkaç saat olması gerekir. Mantarlarınızı sera yerine kapalı alanda yetiştiriyorsanız, dolaylı güneş ışığı veya floresan lamba yeterli olacaktır.
Bağıl Nem
Bildiğiniz gibi mantarlar karanlık ve nemli ortamlarda yetişirler. Dolayısıyla başarılı bir şekilde mantar yetiştirmek için %85-95 bağıl nem değerindeki optimum hava nemini sağlamak gerekir.
Yüksek nem, uygun mantar gelişiminin sağlanmasında çok önemlidir. Ayrıca mantar kompostunun kurumasını önlemeye ve uygun nem içeriğini korumaya da yardımcı olur. Ancak aşırı nem ise kompostun çok ıslanmasına ve küf oluşumunun artmasına neden olabilir.
Mantar yetiştirdiğiniz ortamın uygun nem seviyelerini korumak için nemlendiriciler ve nem sensörleri kullanılması gereklidir.
Karbon Dioksit (CO2)
Mantar yetiştiriciliğinde karbondioksit (CO2) bir diğer kritik faktördür. Mantar yetiştiriciliği için ideal CO2 konsantrasyonu 800-1.500 ppm arasındadır ancak farklı büyüme aşamaları farklı CO2 seviyeleri gerektirir.
Yumurtlama döneminde CO2 düzeyinin 10.000 ila 20.000 ppm arasında olması gereklidir. Ancak meyve verme aşamasında CO2 seviyesini 1000 ppm’e düşürmek gerekir.
Bunun nedeni yüksek CO2 seviyelerinde mantarların ince saplı ve küçük başlı olarak büyümeleridir. Örneğin, İstiridye Mantarı yetiştirirken, CO2 seviyesi yumurtlama sırasında 20.000 ppm’e (%20-22) ulaşabilir, ancak kırpma sırasında 600 ppm’den (%0,6) daha düşük olmalıdır.
Mantar yetiştirirken uygun CO2 seviyelerini korumak için mantar şekil gelişimi takip edilebileceği gibi sürekli ve güvenilir CO2 ölçüm cihazı kullanmak daha doğru sonuç vermektedir.
Oksijen (O2)
Oksijen (O2), mantarların hayatta kalması ve büyümesi için gerekli olan temel bir elementtir. Birçok değerli mantar türünün bol oksijen bulunan ormanlarda yetiştiğini unutmayın.
Oksijen, mantarların genel gelişimine katkıda bulunan birçok süreçte yer alır. Kolonizasyon aşamasında miselyumun büyümesi ve gelişmesi için oksijene ihtiyacı vardır. Miselyum, besinleri parçalamak ve bunları büyüme için gerekli olan enerjiye dönüştürmek için O2’yi kullanır.
Ayrıca mantar yetiştiriciliğinin meyve verme aşaması için de oksijen gereklidir. Meyve verme aşaması, mantarın gördüğümüz ve tükettiğimiz gerçek meyve veren gövdeyi ürettiği yerdir. Bu aşamada oksijen gereklidir ve yeterli oksijen olmazsa mantarın büyümesi duracaktır.
Elektriksel İletkenlik
Elektriksel iletkenlik mantar gelişimine doğrudan etki eden bir faktör olmasa da diğer birçok faktörün sonucu olarak değerlendirilebilecek bir faktördür. Diğer tüm faktörleri uygun değerlerde tutmak, elektriksel iletkenlik seviyesinin de normal aralıklarda olmasını sağlayacaktır.
Sonuç
Mantar yetiştiriciliği kimileri için zevkli bir kimileri için ise bir gelir kaynağıdır. Ancak ne amaçla yapılırsa yapılsın çeşitli faktörlerden etkilenen karmaşık bir süreçtir. Sıcaklık, pH, ışık, nem, karbondioksit (CO2), nem ve oksijen mantar yetiştiriciliğini özellikle de hasat döneminde oldukça etkileyen kritik faktörlerdir.
Mantar üretim tesislerinde bu faktörleri gözle veya çeşitli ekipmanlar kullanarak kontrol etmek mümkündür. Bu sayede en uygun seviyede mantar gelişimi ve verimini sağlanabilir.