Mantarlar, çok hücreli veya tek hücreli olabilen ökaryotik canlıları kapsayan bir canlı türüdür. Ökaryotik canlılar, hücrelerinde bir hücre çekirdeği ve diğer organeller içeren canlılardır. Diğer canlı türü ise prokaryotik canlılar olup hücre çekirdeği olmayan bakteriler gibi canlılardır.
Mantarlar çok çeşitlidir. çevremizde gördüğümüz ve hayvan veya bitki olarak tanımlayamadığımız bir çok canlı türü aslında mantardır. Örneğin ayak parmaklarında oluşan hastalıklar, ağaç kepekleri, küf, şarap ve bira mayaları, penisilin gibi canlıların tamamı mantarlar sınıfına girer. Yani mantarlar alemini sadece yenebilen mantarlar ve zehirli mantarlar olarak düşünmemek gerekir.
Yeryüzünde 1,5 milyon kadar mantar türü olduğu düşünülmektedir ancak günümüzde sadece yaklaşık 69 bin türü tanımlanmıştır. Elbette bu türlerin çok küçük bölümü sitemizin konusu olan yenilebilen mantarlar tarafından oluşturulur.
Mantar Bitki Midir ?
Halk arasında mantarların sadece ormanda veya marketlerde görülen mantarlarla yani şapkalı mantarlar ile sınırlı olduğu düşünülür. Ancak yukarıda açıkladığımız gibi bu düşünce doğru değildir. Şapkalı mantarların ormanda yetişmesi nedeniyle mantarlar bitki olarak bilinir ancak mantarlar bitki değildir.
Mantarlar kendi besinlerini üretemezler. Yani bitkilerin aksine toprağa ekilerek yetişemezler. Tüm mantarlar başka bir bitkinin veya canlının üzerine bağlı olarak o canlının ürettiği besinden faydalanarak yaşarlar. Bu yüzden mantarlar üretici değil, ayrıştırıcı canlılardırlar.
Mantarlar yeşil renkli klorofil maddesine sahip değildirler. Bu madde bitkilere özgüdür ve klorofil özümlemesi yaparak karbon hidrat yani besin maddesi oluşturmaya yarar.
Mantarların Özellikleri
Dünyadaki tüm canlı çeşitliliği, daha kolay incelenmesine olanak sağlamak amacıyla 6 ana sınıfa ayrılmıştır. Bunlardan en bilinen 4 ana sınıf hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve çekirdeksiz tek hücreli canlılar sınıfıdır.
Dolayısıyla görüldüğü gibi mantarlar kendine özgü bir grup olup mantarların özellikleri buna göre farklılık gösterir.
Mantarların büyük bölümü toprağın altında, üstünde veya çürümekte olan organik canlılarda yaşarlar. Mantarlar, bitkilerden farklı olarak kendi besinlerini üretemezler, dolayısıyla çevrelerindeki organik maddeleri parçalayıp besin elde ederler.
Bazı mantarlar diğer organizmaların parçalanmasında ve döngülerin sürdürülmesinde görev alırken, bazıları da insanlar için gıda veya ilaç kaynağı olarak kullanılır.
Mantarların Yapısı
Mantarlar yapısal özelliklerine ve spor oluşturma biçimlerine göre sınıflandırılırlar. Ayrıca büyüklüklerine göre de çıplak gözle görülebilenler ve mikroskobik olanlar şeklinde ikiye ayrılırlar.
Bizim mantar olarak ele alacağımız mantarlar çıplak gözle görülebilen büyük mantarlardır. Şekilleri şemsiyeye benzeyen, sapı ve sapının üstünde de bir şapkası olan bu mantarlara şapkalı mantarlar adı da verilmektedir. Yani ormanda, çayırlarda veya markette gördüğümüz yenebilen veya zehirli mantarların tamamı şapkalı mantarlar olarak bilinirler.
Şapkalı Mantarlar ormanlarda ve bahçelerde bulunur. Sap ve şapka olmak üzere iki kısımdan oluşur. İnce, ipliksi bir yapıya sahiptir. Sapın toprakla birleştiği yerden besinleri alırlar.
Şapkalı mantarlar yani mantar olarak toplananlar aslında mantarın meyveleridir. Mantar asıl olarak yer altında yada kütük veya benzerlerinin içinde yaşayan ince iplikçiklerden oluşur (misel). Miseller çoğu kez bir yıldan uzun ömürlüdür. Ancak meyveler çoğu birkaç gün/hafta ömürlü olurlar. Mantar yetiştiriciliğinde kompost içine atılan mantar tohumları mantarın miselleridir. Toplanan veya koparılan mantarın yerine bir süre sonra yeni mantar çıkmasının nedeni, mantarın kökü yani misellerinin hala hayatta olmasıdır.
Şapkalı mantarlar; şapka, yaka, lamel, sap ve misel bölümlerinden oluşurlar.
Şapka
Mantarlar çoğunlukla şapka biçimlerine göre tanımlanırlar. Genel olarak kubbe, düz, çan ve huni şeklinde şapka biçimi görülür. Ayrıca dalgalı, ortası çökük gibi çok değişik biçimleri de bulunur.
Lamel
Şapkanın alt bölümünde mantarların üreme organı olan sporların bulunduğu lamel, diken veya borucuklar vardır. Sporlar lamellerin ve dikenlerin üzerinde, borucukların ise içinde yer alırlar.
Ayak, Sap
Mantarların ayakları yani sap bölümü mantarları sınıflandırmada önemli rol oynar. Bir çok sap çeşidi olduğu gibi en çok görülen sap tipleri aşağıdaki gibidir.
Mantarlar Nasıl Yaşar ?
Daha önce de belirtildiği gibi mantarlar kendi besinlerini üretemezler. Tüm mantarlar başka bir bitkinin veya canlının üzerine bağlı olarak o canlının ürettiği besinden faydalanarak yaşarlar.
Besin maddelerini diğer canlılardan elde ediş biçimlerine göre mantarlar üç ana gruba ayrılırlar;
Sapforit (Çürükçül) Mantarlar
Bu tür mantarlar yaşamları için gerekli olan besin maddelerini ölü bitki ve hayvanlardan sağlarlar. Bu mantarlar, bakterilerle birlikte doğadaki ölü, organik maddeleri parçalayıp ayrıştırırlar. Böylece ölü bitki ve hayvanlarda birikmiş bulunan inorganik maddeler tekrar doğaya geri dönmüş olur. Çoğu çayır mantarları, gübrelerde, çürümekte olan bitki ve ağaç kütüklerinde yaşayan mantarlar bu gruptadırlar. Porçini mantarı ve gelincik mantarı bu tür mantarlara örnek olarak gösterilebilir.
Parazit (Asalak) Mantarlar
Gereksinmelerini canlı organizmaların sırtından sağlayan mantarlardır. Bu mantarlar canlı organizmalara zarar veren ve çoğu zaman da ölümlerine neden olan mantarlardır. Meyve küfleri, ayak mantarları bu gruba girerler. bu tür mantarlar sitemizin konusu dışındaki mantarlardır.
Mikorhiza (Ortak yaşar) Mantarlar
Bu tür mantarlar yaşamları için gerekli olan besin maddelerini canlı bitkilerle ortaklaşa oluşturan mantarlardır. Ot ve ağaçlar ile karşılıklı faydaya dayanan özel bir yaşam biçimi (sembiyoz) kurmuşlardır. Bu yaşam biçiminde mantarın iplikçikleri (miselyum), bitkilerin en ince kök uçları ile bağlantı kurar ve suda çözülmüş mineral tuzlarını bitkiye verirken bitkiden de organik besinleri, en önemlisi karbonhidratları alırlar. Çayır ve ormanlarda görülen mantarların büyük bir bölümü bu gruba dahildirler. Kavak ağacı gövdesinde yetişen istiridye mantarı ve biftek mantarı bu tür mantarlara örnek olarak gösterilebilir.
Tüm doğal mantarlar, doğada bulunan zehirli mantarlar ile karıştırılabilir. Bu sayfadaki fotoğraflar ve açıklamalar, örnek ve bilgilendirme amaçlıdır. Bu sayfadaki bilgileri kullanarak mantar toplamayın. Zehirli ve yenilebilen mantarları birbirinden ayırt etmek bazen çok zor olduğundan yabani mantarlar sadece uzmanlar tarafından toplanmalıdır.